De qué singulariza lo Montpelhieirenc?
"un gisclar de contunh qu'enravalava tot dins son imor de treslús" (Max Roqueta, Las Canas de midàs)
Lo Montpelhieirenc (=Lengadocian, jos-dialècte de Montpelhièr) passa als uòlhs d'unes iper-normalisaires ferotges e un pauc borniquèls (=sups, tucles... valent a dire qu'i veson mau sens cargar de veires pus gròsses que de semaus de vendèmias) - lo Montpelhieirenc passa per quicòm d'estranh, una inconcebabla aberracion, que cau escafar au pus lèu de la carta d'Occitania. E sensadament qu'existís pas e qu'a pas jamai existit. E que los galejaires coma ieu que parlan e escrivon un patoés tant esquerrièr deurián lèu lèu venir serioses e se botar a parlar d'occitan vertadièr: sabètz, lo dels diccionaris, aquel qu'es tant basic que sembla de francés ponchut quand lo legissètz, e quand l'ausissètz, de francés desaponchudit e prononciat amb l'accent de Castèlnòu d'Arri. (Ai pas res contra aquela vilòta ont se manja remirablament ben - e que veguèt nàisser lo grand poèta August Forés, un pauc clapassièr d'adopcion mas alavetz sens ges de desir annexionista! -, mas aime tanben ma vilòta).
Lo grand Ròcaferrièr (1814-1907) pensava d'alhors exactament au rebors de tot aquò: per el lo Montpelhieirenc representava, coma lo catalan, un estat de l'occitan demorat classic, mai pròche de l'occitan medieval dels trobadors e dels tèxts coma nòstre "Talàmus". O ditz au portisson dau N°1 de la prestigiosa revista filologicò-literària "Lo Felibritge Latin": es lo montpelhieirenc, segon el, que deu èstre ensenhat coma lenga d'òc centrala, de preferéncia au provençau mistralenc, - aquel que se sap qu'aviá d'aquel temps las meteissas pretencions egemonicas que, uòi, l'occitan esqueletic dels lingüistas!
Mai seriosament: Max Roqueta. Dins una reflexion de 1985 tracha de sas "Canas de Midàs". Nos explica perqué l'occitan de las vilas es una riquesa que cau tornar conquistar.
.... gramaticians e escrivans, avèm totes, fòrt e mòrt, volgut demorar atetonits sus la tèrra per, au travèrs d'aqueles pageses qu'an servat la lenga, n'aver per eles la paraula mai autentica. O que cresèm la sola autentica. Coma se la civilizacion occitana èra res d'autre que lo mond terradorenc dels lauraires, dels borièrs e dels boièrs. S'agís pas de delembrar sas virtuts amb, entre tant d'autras, la d'aver servat lo parlar seculari. Mas de s'ensovenir, primièr, qu'au sègle d'aur la societat occitana èra tan ciutadenca que terradorenca. ...
E podriam cercar s'a l'ora d'ara, (...) avèm pas, endacòm mai qu'al campestre, una mena de parlar qu'auriam poscut delembrar e que, jot estimat, e, melhor que lo parlar de la tèrra, nos podriá adralhar a l'usatge ben aisit dau dire de l'abstraccion.
Aquel quicòm me sembla que l'avèm. Que, vertadieirament sembla estat oblidat, daissat de caire. E que, ges d'estudi siágue pas estat jamais fach sus las formas qu'a bailat au parlar, nimai sus la riquesa d'aquelas formas. E tanben sul biais qu'aviá tota una part dau pòble que parlava l'òc per s'exprimir dins un mond qu'èra pas solament lo luòc tradicional de las sasons, dels trabalhs e dels jorns, dins l'etèrne encastre dels cicles naturals e sempre parièrs de la natura. Sens res d'aquel revolum que nais de la mescladissa dels òmes, dau vai e ven de las ciutats ont se farga, e aquí solament, l'anar dau mond. Luòc ont, de cara als autres pòbles, las formas de la vida, de son pensar e, per fòrça, de sa lenga s'atròban, a cada ora, peltiradas, cambiadas e forçadas a se plegar a de besonhs empausats de defòra. Per lo pes politic, economic, social que, dins las vilas, fai sentir, primièr, sa fòrça sens relambi en movement. (...)
Es aquel quicòm que caldriá ensajar de retrapar. Aquel quicòm es aquò que nos pòt demorar, dins l'escrich, dels parlars de las ciutats occitanas, dins sa vida vertadièra. E non pas dins lo rebat que nos podrián bailar dau mond de las tèrras vesinas.
(...) E qu'a viure entre eles, dins lo mesclum de sas carrièiras, de sos ostaus e de sas andronas, sul caladat dau pòrt o lo pònt de sos batèus buòus, a se carpinhar a la bòna, a se tustassar, a se trufar, d'el o dels autres, a rire, d'el o dels autres, a rire de sos plors e a plorar de rire, de cara a la puta de vida que vivián, a s'espiar viure entre eles, davant l'orisont dubèrt sul mond e la ventura, a conóissèr l'anar arderós d'un pòrt ont la comedia escampèt jamai lo drama, se fargavan un parlar miraclós escapat a tota acostumança, lèst a tot dire, los esplechs, saique de la pesca, o de la navigacion, mas los problemas totes, quand siaguèsson d'un mond tan desparièr dau relòtge menimós e sempitèrn de las sasons e dels camps solitaris onte passa jamai res que lo seguit lent de las oras, dels jorns e de las nuòchs, dels meses e dels ans. (...) Un parlar ont l'abstraccion es pas simplament de francés occitanizat a pauc còsta mas, a cada minuta, e per escais, per dire autrament, e dins lo biais occitan çò que lo francés exprimís per un mot, una paraula desencarnada. Aquí la diferéncia. Mai a de bòn sentir, sai que, qu'a tornar reviudar a l'ora d'ara. Ont la saba de la lenga es pas pro viva dins lo parlar de cadun, per ne faire, coma èran los pescaires de Sèta o de Marselha, los jacaires de carrièira o de café de Tolosa e de Montpelhièr, un gisclar de contunh qu'enravalava tot dins son imor de treslús. Mas que, me sembla, nos mòstra melhor lo camin, de tot biais, que lo barbotiment patesejaire que s'acontenta de se faire l'ombra tristassa dau francimand.
Ai mes la pagina roquetiana dins son entièr aquí. Vau lo còp d'èsser legida, relegida e meditada. Dòna sa justificacion a mon prètzfach sus aqueste siti.
Vetz aquí las caracteristicas dau Montpelhieirenc analizadas per lo lingüista Loís Michel. Amb la mirgalhadura de la famosa "frontièira dau Vidorle"...
La prononciacion en -a de la finala... coma s'escriu !
Grand signe de classicitat: la finala feminina en -a se pronóncia -a, exactament coma s'escriu. Me desagrada e me sembla nèci d'impausar als montpelhieirencs (coma se fai) la prononciacion "o" qu'es la dau provençau transrodanenc e dau lengadocian occidentau de l'autra man d'Erau.
Lo digraf: -iá que se pronóncia iè
sabiá = sabiè, coquinariá = couquinariè...tot bèu just coma en provençau, dins tot lo territ1ri dau Montpelhieirenc stricto-sensu. La notacion recentament mesa a la mòda per la chifra 2=doás donariá la prononciacion "doès" e es donc pas acceptabla en montpelhieirenc. La prononciacion majoritària en lengadocian [iá = iò] apareis au Nòrd-Oèst dins lo jos-dialècte lodevés.
La prononciacion en oe de la letra u
Enric Guitèr (1) aviá estudiat aquò: la zòna maritima pronóncia lo u coma dins lo francés "un", "brun", etc... La prononciacion ü majoritària en Occitania apareis dins lo païs naut (garrigas, causses) que representa la mitat septentrionala dau jos-dialècte. Aquela particularitat s'explicariá per una celtisacion tardiva, valent a dire que la lenga gallesa dels "pastors dels platèus" aviá pas pogut s'impausar sus lo litoral fins a 250 av. JC. La prononciacion "oe" es donc lo venerable vestigi dau lengatge preceltic. Mai qu'un monument istoric: un monument preïstoric. Alara pensatz un pauc se lo cau gardar...
(1). Henri Guiter: Une palatalisation imparfaite sur le littoral du golfe du Lion. Actes de LVIe Congrès de la Fédération Historique du Languedoc Méditerranéen et du Roussillon, Montpellier 1983, pp16-23
quauques mots usuals
Amb (=avec) se pronóncia: emb, embé, emé (ò endé a Lansargues).
Mas (mais) se pronóncia "mès" o "mè".
Ont (où) se pronóncia "ounte".
Pas (pas, particula negativa) se pronóncia "pa" en ignorant l's.
Paur (=peur) se pronóncia "pòu". La notacion "páur" es inconcebabla en montpelhieirenc ont caudriá aladonc legir "péu"..
Sens (sans) se pronóncia "sans".
Per l'unitat de la lenga vau mai gardar l'ortografia alibertina estricta (es çò que R. Lafònt sonava "grafisme supòrt")... mas per la prononciacion i a pas cap de rason de cambiar res.
ié (de notar i) per i, lor e li
I a d'autres ponchs de contèsta: a Montpelhièr li e lor an disparegut au sègle XVII es son, coma en provençau, remplaçats per ié que los escrivans escrivon tot còp i. Il leur dit se dirà pas lor ditz mas "ié ditz"... que sembla mai corrècte d'escriure "i ditz". Ils ont apporté leur nourriture se dira "an portat son manjar" et non "lor manjar"... Aquí los normalizaires, quand an pogut nos faire passar dins sas estaminas, son estats sens pietat. Nos an emplastrats de li e de lor fins a ne desnaturar cap e tot totes los tèxtes. Verai qu'Alibèrt vòu far tornar pertot "lor"(datiu plurau cf Grammatica p 64)... e que se pòt pas negar que Sage e Roudil metián "li" e "lur" (que m'an un pichon èr de gallicisme, me tiraretz pas aquò de l'idèa)... Aquò s'es finit amb una mièja mesura que significa pas res, e qu'es de metre pertot "li" a la plaça de ié... Coma an fach dins la "Medelha" de Max Roqueta. Aqueste travestiment nèci es estat suprimit dins las paginas d'aqueste siti.
(Veire aquí dessús l'avejaire dau linguista Rogièr Barta 1911-1981)
Cossí prononciar dels e als?
A Montpelhièr dels se ditz "das" e "als" se ditz "as".
Lo digraf: -oa que se pronóncia ò
doas = dòs, coa = cò, proa = prò, broa = brò... tot bèu just coma en provençau. La notacion recentament mesa a la mòda doás donariá la prononciacion "doés" e es donc pas adaptabla au montpelhieirenc.
APONDON: prononciacion de l'occitan generau. Tirat dau siti "http://www.gasconha.com". Un pauc modificat..
Le « a » final non accentué se prononce généralement « o » sauf en gascon landais et pyrénéen où il se prononce « e », et en nissard et en montpelliérain où il se prononce « a ».
« o » sans accent et « ó » se prononcent « ou »
« ò » se prononce « o »
Le « r » final des verbes ou de certains noms ne se prononce pas (ex : « anar » se prononce « ana », « desconar » se prononce « déskounâ »)
« v » se prononce « b » en gascon et en languedocien, comme en catalan et en castillan (ex : « vaca » se prononce « baca ») . Le son "v" est conservé dans le Lunellois.
« ish » ou « sh » (présents surtout en gascon) se prononcent « ch ».
« ch » se prononce « tch » (ex : « un chic » se prononce « un tchic »).
« nh » se prononce « gn » comme en portugais (le portugais a copié sur l’occitan) ; ex : « montanha » se prononce « mountagna ».
« lh » se prononce comme comme en portugais ou comme le « ll » catalan ou castillan.
« au », «òu », « èu » sont des diphtongues qui n’existent pas en français, à prononcer « aou », « oou », « èou », mais sans articuler séparément le « ou ».
la lenga occitana practicada a Montpelhièr abans l'Anschluss dau lengadocian central
las caracteristicas e las raras dau Montpelhieirenc analizadas per lo lingüista Loís Michel.
lexic montpelhieirenc occitan-francés (4853 mots)
lexic montpelhieirenc francés occitan. (5320 mots)
lexic de l'occitan medieval (4063 mots)
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a
l'ensenhador generau