Rabelais signatari d'un document en occitan montpelhieirenc dau sègle XVI
Rabelais a Montpelhièr... 1530-1538. Pas que dos sojorns brèus dau grand umanista torangèl e pasmens lo remembre ne demòra mai de 450 ans puòi.
La facultat de Medecina aficha son retrach au mitan d'aquel dels mèstres sieus mai illustres, dins la "sala dau conselh".
Es dins la "rauba de Rabelais", en espessa estòfa roja, que los impetrants passan sa tèsi de doctorat d'exercici. Per s'ameritar lo títol de "Doctor en Medecina". Francés Dezeuze l'Escotaire (1920) e Pèire Azemà (1933) escriguèron totes dos un libre sus son passatge a Montpelhièr. E son illustre successor Max Roqueta lo mes en tela de fons d'un de sos milhors libres, la Cèrca de Pendariès (1996).
Rabelais a passat mens de quatre ans a Montpelhièr e pasmens son nom es ligat a aquel de la vila. Pro d'òmes illustres an trevat nòstras carrièiras (veire nòstra pagina "cronologia") e son passatge es estat oblidat. Rabelais, el, es vengut emblematic.
Francés Rabelais (1494-1564), nascut pròche Chinon, èra dintrat en 1520 dins una clastra francescana ont las idèas nòvas de l'umanisme fasián son camin. L'aviditat de conquistar lo saupre lo prenguèt coma una marrida rèba que l'anava pas pus laissar. quitèt l'òdre de Sant Francés per aquel de Sant Beneset, e puòi traguèt lo fròc a las ortigas. Après l'estudi de la teologia, dau grèc ancian , e dau drech, passèt per Peitieus, Bordèus, Tolosa, Orleans, e París.
Es en Setembre de 1530 (a trenta-sièis ans de temps), que ven a Montpelhièr, estudiar de medecina jot lo govèrn d'un mèstre preclar: Joan Schyron. A Montpelhièr, una especialitat qu'encara se practica pas pertot: l'Anatomia, per de disseccions sus los cadavres. Max Roqueta, dins la "Cerca de Pendariès", a descrich aquel ambient de passion afebrida per lo saupre nòu.
Es pas lo prumièr vengut. Davera lo gra de Bachilièr lo 1° de Novembre de 1530. Coma o veirem mai bas, sa conoissença dau grèc l'a fach remarcar e estimar. A comentat Galian dins lo tèxt originau. N'a daverat una mena de glòria.
Fin 1531 Rabelès quita Montpelhièr e vai a Lyon, ont es en 1532. Enlai, publica: las "Letras" dau medecin J. Manardi e los "Aforismes" d'Ipocrates. Lai trèva Estève Dolet e correspond amb Erasme.
E a la fin de 1532 publica Pantagruèl. E vai a Roma en companhiá dau Cardinau J du Bellay. En 1534 publica Gargantuà. En 1535 tornarà a Roma. Totjorn amb lo cardinau umanista J du Bellay. Que ne fai alavetz un canonge de l'abadiá secularizada Saint maur des Fossés.
E tòrna en 1537 a Montpelhièr, ont demorarà fins en 1538. Ont de segur arriba pas amb lo meteis perfil qu'en 1530. En 1536 lo papa el meteis l'a redemit de sa fauta d'aver tragut a las ortigas son fròc de monge. Lo sobeiran pontif apond qu'aiçò's "amòr a son zèl per la religion, la sciéncia e la literatura, l'onestetat de sa vida e de sa mòrs". Lo 22 de mai de 1537, sosten son doctorat davant Antòni Griffy. Mas fai d'alònguis a Montpelhièr, i dirigís lo 8 de Janvièr de 1538 una anatomia... Fai de corses a la facultat sus un subjècte que conois ben: los escriches grecs d'Ipocrates.
Mas après 1538 lo trobam pas pus dins nòstra vila. Exercís la medecina a Lyon e en Occitània. Tòrna un còp de mai a Roma... E en 1543 es mèstre de requèstas dau rei de França.
En 1546 publica "lo Tèrç Libre". Mas quita París après lo suplici d'Esteve Dolet, vai a Metz, a Roma tornar (1547), e fin finala lo trobam curat de Meudon (1552). Aquí publica "lo Quart libre". En 1553, morís a l'atge de 59 ans. Lo "Cinquiesme Livre" serà publicat en 1564.
"F Rabelais a Montpellier" per A Dubouchet, es un obratge rar recercat per los bibliofils, tirat a 272 exemplars en 1887. Dins la famosa colleccion dels "Cent-Quinze" qu'aviá tanben reeditat Despuech-Sage. Reforfa de documents sus los dos sojorns de Rabelais a Montpelhièr. Ne tire un interessant document que mòstra Rabelais, dau temps de son prumièr sojorn, participant a una "Congregacion" au mitan dels mèstres de l'universitat d'alavetz, dins l'ostau de Griffy.
Istoricament per los rabelesians, l'interés d'aiceste document curiós es que mòstra Rabelais ja reconegut, ni que se venguèsse tot bèu just d'inscriure sus lo registre de la facultat. Participa a una reünion de las gents importantas de l'escòla...
Un autre interés, es lo lengatge. Lo francitan destimborlat de la letra, e d'occitan pur per la factura que seguís. E dau sègle XVI a Montpelhièr, d'occitan n'avèm pas gaire. Es en 1446 que la cronica romana dau pichon Talàmus s'arrèsta. Es represa, après un hiatus per una cronica francesa de la pontannada 1495-1502. Entre 1446 e 1636 (data de parucion de "Les Folies du sieur Le Sage" dédiées à monsieur de Valat, gouverneur du château de Montferran (1° Ed) chez Jean Pech") avèm a Montpelhièr una lacuna importanta de l'occitan escrich. Aitanben aquel document de 1531 es un testimòni lingüistic preciós. Ni per èsse çò que se pòt imaginar de mai modèst: una factura, una nòta de fraisses per lo viatge a Narbona d'un bedèl (=aparitor) sonat Pèire Renièr.
UNE CONGREGATION SOUS RABELAIS
(pp109-112)
Jhesus - Maria.
Jeu Piere Renier bedeau delle
universsite de medessine de Monpellier conffese aver agud et ressauput de
monsieur le dotur messire Gillibert Gryffy doyan de la universsite la somo de
sint livres IIII sols tournois ;
lorquelle somo maves balhe por aller a Narbone por et se quter les letres et
sequtoyro depoiller allenquontre de Quesso Fussyon, lequelle somo de 5 livres 4
sols tournois tous les metres delle universsite en plleine quongregassion fet
alle neysson de monsieur Gryffy on vollu et quonssete luy être un borssayo sans
les emoluman de le dyt universsite hotros les vivres ou lesquelles les dys et
molluman sent hoblygés en verlluy quomo cest par sentance dever la quors de
monsei
gneur le gouverneur de Montpellier..........
moy dese lepresents doturs sint desot signés faict sepresent jor le premier de
mars et moy que apres le present jour.
Falco, S. CORAUDI, L. Saporta, Tremolet,
Rabelæsus (1).
(1) Comme on le voit aisément dans l'héliogravure, l'R a disparu; il était temps d'arriver pour empêcher le nom de disparaître en entier.
"Après cette délibération, - escriu A. Dubouchet - le bedeau partit
donc, mais nous n'avons pu connaître le résultat de sa démarche. Dès qu'il
revint, il remit à l'Université le compte des dépenses qu'il avait faites
durant son voyage. - Le voici :"
Conte DE SO Que Jeu AY DESPENDUT
ALLAN A Narbonne.
Per le gor de Fossines......... 10 sols
Per le gor de festos dormas...... 10 sols
Per le dygous apres.......... 10 sols
Per le dyvendres............ 10 sols
Per le dyssat.............. 4 sols
Per en allan et en venen per las barquas..............2 sols
Per farar le chival........... 3 sols
Per ung requesta............ 5 sols
Per le graffyer que affet la salveguarda...8 sols 4
Per le alher du geffyer......... 10 sols 4
...............................................11 sols 4
Plus a paguat monsieur Gryffy per le loguyer del chival.......... 18 sols 3 d.
M'a beyllat monsieur Gryffy per anar a Narbone quyryr le suquon dût per les
messieurs doturs......... 9 sols
Retorn a l'ensenhador dels sègles XVI-XVIII