Los trobadors a la cort dau rei Jacme Prumièr lo Conquistaire
(Montpelhièr, 1208 - Valencia 1276)
Lo pus illustre dels montpelhieirencs... mas virèt l'esquina a l'espaci entre Aups e Pirenèus. E jot son rèine se compliguèt la trencadura entre Catalonha (que desvolopava sa civilizacion) e Occitània liurada al franceses e condemnada a l'assimilacion e a la pèrdia de son identitat...
LA VIDA
Montpelhièr, 1208: segon lo Llibre dels Feyts del Rei En Jacme, la rèina Maria a fach alucar nòu ciris lo jorn de la naissença de son filh, lo 2 de febrièr de 1208. A cada ciri a fach donar lo nom d'un apòstol. E lo ciri que brutlèt mai de temps siaguèt aquel de Sant Jacme. Es antau que siaguèt causit lo nom dau rei: Jacme Ier.
Mas Jacme conoirà pas gaire son paire Pèire II dich "lo catolic". La crosada albigesa s'es mesa en marcha, Pèire es tuat a la batalha de Murèth, 1213. Lo venceire, Simon de Montfòrt, reten l'enfanton en ostatge. Caudrà que lo papa Innocent III el meteis obliguèsse lo terrible comte francés a laissar lo jove eretièr de la corona a la noblesa Aragonesa. Aquò siaguèt en 1214. Lo jovent passèt sa joinessa dins lo castèl de Monzón, jot lo govèrn dels Templièrs. Son oncle Sancho, comte de Roselhon, assegurèt la regéncia. Periòde trebol dins lo reiaume, amb de revòltas nobiliàrias,. Que s'acabèron en principi amb la patz de Alcalá (1217). Mas Jacme aurà de lònga de socits amb sos grands senhors. Aurà l'estèc de ganhar sas guèrras maugrat l'indisciplina totala de sa noblesa.
Jacme, a sièis ans, fai lo jurament solèmne dabans las Córtes de Lérida (Lleida) de 1214. En septembre de 1218 se celebran per la prumièira vetz a Lérida las "Córtes generales de aragoneses y catalanes". S'i confirma la moneda jaquesa que En Pèire II aviá establida. Se n'autorizarà pas d'autras dins lo reiaume. Jacme ereta de la senhoria de Montpelhièr a la mòrt de sa maire (1219). En febrièr de 1221 Jacme esposa Alienòr de Castelha. Una princessa doça e polida, mas qu'èra sa parenta. Aviá trètze ans... Aquel noviatge durarà fins 1229.
Es a vint ans (1228) que Jacme comencèt de governar a de bòn. Mas dau temps de son adolescéncia siaguèt ja obligat de luchar contra sos grands senhors. Sètis de Albarracín (1220), de Montcada (1223)... En 1224 siaguèt una passada presonièr....
Era l'ora d'aprofechar de la granda victòria de Pèire II son paire, dètz ans aperabans, a las Navas de Tolosa (1212), ont la poténcia dels musulmans de la peninsula iberica èra estada escrapochinada. Jacme anava conquistar tres reiaumes als Sarrasins...En 1229, conquistèt Malhòrca, seguida de Menòrca (1231) e Ibiza (1235).
Alavetz Jacme fai anular son prumièr maridatge amb la rèina Violant filha d'Andrieu II, rei d'Ongaria (septembre 1235). Contunha sa politica de conquista, sus lo continent, aqueste còp. Ocupa a de reng Burriana, Peñíscola. Tres ans puòi, lo 28 de setembre de 1238, dintra en triomf dins Valencia. Dos trobadors occitans "politicament engatjats" contra l'ocupacion francesa, Guilhèm Montanhagòl e Guilhèm Figueira, participan au triomf. Lo reiaume de Valéncia es integrat a las possessions de la corona aragonesa (1238). Per testament, Jacme ereta alavetz de Nuño Sanchez, los comtats de Roselhon e de Cerdanha, e lo vicomtat de Fenolhedés (1241). Contunha sa guèrra de conquista. Apond a son reinatge, entre 1244-45 Játiva e Biar. Lo reiaume de Murcia es bailat abans quitament d'èsser conquistat a Alfonso X de Castilla per lo tractat de Almizra (1244). Serà pres als Sarrasins en 1266.
Jacme desvolopèt una politica maritima ambiciosa per assegurar l'expansion Catalanò-Aragonesa dins lo bacin mediterranenc. Dins aquela amira, la conquista de Malhòrca fasiá la mòstra de sa poténcia navala redobtabla, e permetiá de contrarotlar las rotas comercialas estrategicas de la mediterranèa occidentala.
Autre afar siaguèt d'assegurar sa succession a la tèsta d'aquel reiaume poderós mas malaisit de governar. Tre 1247, escriguèt un testament ont legava a Amfós, filh de son prumièr maridatge amb Alienòr de Castilha, lo reinatge d'Aragon; a Pèire, fruch de son union amb Violant d'Ongaria, lo comtat de Barcelona, lo reinatge de Malhòrca e lo comtat de Ribagorza; e a Jacme e Ferran, fraires d'aiceste, respectivament lo reinatge de Valéncia e lo comtat de Rosselhon. Mas Amfós s'enferoniguèt d'aquel partatge. Empusèt una revòlta nobiliària. contra son sénher paire... Cauguèt recampar las cortes a Alcañiz (1250). Se refaguèt lo partatge. Amfós eretava d'Aragon e de Valéncia; Pèire, de Catalonha; Jacme, de Malhòrca e de la senhoriá de Montpelhièr.
Maugrat la crida contunhosa dels trobadors occitans que s'arrestavan pas de lo suplicar de venir desliurar lo país de l'arpa ferotja dels franchimands, Jacme abandonèt oficialament lo grand projècte d'estat occitanò-catalan de sos aujòls. En 1258, venguèt signar a Corbeil amb Loís IX de França (Sant Loís), un tractat que marca la fin de las pretencions dels reis aragoneses (comtes de Barcelona) sus los territòris au nòrd dels Pirenèus: (Lengadòc, Provença, excepcion facha d'un isclon de remarca: Montpelhièr). En cambi lo rei de França renóncia a sas pretencions sus los comtats catalans. Ni que i poguèsse pretendre segon lo drech feudau, estent un descendent de Carlesmanha... Sant Loís reculissiá los fruches de la menimosa politica de sa maire qu'aviá manobrat magistralament dempuòi un tèrç de sègle a plaçar de filhs sieunes a las plaças estrategicas. Mas tanben son succès d'estima de d'afeccion amb de princes coma Jacme I° son pas de negligir... Retrobam coma diplomata dins aquela importanta tractacion Guilhèm de Ròcafuòlh... Aquò i vaudrà d'èsser legitimat en 1263 dins son títol.
Fins a 1260, coma o direm mai bas, aquel periòde de luchas de conquèsta de de contunhosas garrolhas intèrnas fai la vida dau reiaume dau rei Jacme lo Conquistaire... E la literatura trobadorenca tròba pas gaire de plaça aquí entremitan... Totescàs, de trobadors que prègan lo grand rei de picar un pauc sus los franchimands. Joslinhan lo paradòx: los franchimands se fan vergonhosament escrapochinar en Orient per los mòros. E los mòros, justament, Jacme, el, quita pas de los véncer, e de re-cristianizar la peninsula inberica. Alara perqué, el mai fòrt que los venceires dels franchimands, vendriá pas passar un bèu còp d'escoba en Lengadòc per desliurar de l'opression aqueles que lo considèran encara coma rei sieune? Après lo tractat de Corbeil, aquelas discussions son d'istòria vièlha. Occitània es liurada a son envasisseire que vai l'assimilar.
E quicòm mai tanben. En 1260 se morís l'ainat, lo boleguiu infant Amfós. Lo partatge entre eretièrs es de refar. Pèire (futur Pèire III) aurà la màger part dau reiaume pairau: Aragon, Valéncia e comtat de Barcelona. Lo jove frairet Jacme (Jacme II de Malhòrca) aurà lo reinatge de Malhòrca e los comtats de Roselhon, Cotlliure, Conflent e Cerdanha, units per vassalatge au comtat de Barcelona.
Au meteis moment, la rebellion musulmana s'empusa dins lo reinatge de Murcia, dominat en principi per lo rei castelan Amfós X, mercés au tractat de Almizra. Amfós demanda l'ajuda de son illustre vesin lo conquistaire.
Preparatius de guèrra.
A partir de la tençon "Guilhem de Mur, que cuia far / le franc rey d’Arago de nos,/ pus que l’avem trobat joyos?" se pòt reconstituir tot un pichon roman. En 1264 Jacme I° passa en Occitània, e particularament a Montpelhièr, per batre lo rampèu dels òmes e cercar de mejans. Per la conquista de Murcia, e tanben per un projècte de crosada en Orient. Guilhèm de Murs e Guiraut Riquièr se son rescontrats a Montpelhièr a aquela ocasion. Lo rei, l'an trobat "franc" e joiós", mas un pauc sarrapiastras. Los a pas cobèrts de presents coma se fasiá als temps d'Amfós II o de Pèire II.
La colaboracion dau rei catalanò-aragonés permet de pacificar lèu la region de Murcia . Sèm en 1266. Jacme tòrna bailar lo govèrn de Murcia a son amic lo monarca castelhan.
E en 1269 pren forma a de bòn lo projècte d'una crosada en Tèrra Santa. Lo rei En Jacme a 61 ans. Mas lo projècte es englotit dins un grand fracatge. Una tempèsta espectaclosa desfai la gloriosa armada de naviris. La flòta desfacha deu se refugiar a Aigas Mòrtas, lo pòrt novèl dobèrt per Sant Loís...
E las darrièiras annadas dau govèrn de Jacme son una fin de rèine. Lo rei imaginava de se far coronar per lo papa Gregòri X au Concili de Lyon (1274). Mas lo papa o volguèt pas, vist que Jacme aviá pas agut pagat lo dèime establit per Pèire II. E per far bòna mesura los nòbles, sempre boleguius, tòrnan auborar lo cap. Coma quand Jacme èra tot jovent. Mas ara los nòbles son menats per un leader acarnassit: lo bastard (bòrt) Fernán Sánchez de Castro. En guèrra dobèrta contra l'infant Pèire, desenant principau eretièr. De mai, los musulmans dau reinatge de Valéncia se rebèlan contra Jacme I. Per aquel còp, es lo vièlh rei en persona que repren en tèsta de son òst la campanha de pacificacion. Dins aquela pontannada pasmens, Jacme instituís la moneda barcelonesa de "tern" en 1258. Empusa tanben l'espandiment espectacós dau comèrci amb las Balears e l'Africa.
En 1276, Jacme abdica. Baila lo poder a sos dos filhs, ara fraires enemics: Pèire d'Aragon, comte de Barcelona, e Jacme II de Malhòrca, senhor de Rosselhon e de Montpelhièr... E morís a Valéncia lo 27 de Julh de 1276. A reinat 63 ans. Es enterrat a Poblet, entre Tarragona e Lleida. Sos òsses seràn puòi translatats en 1835 a Tarragona, e tornats a Poblet en 1952. A Montpelhièr dins lo musèu de la cròta de Nòstra Dòna de las Taulas se vei una copia dau jacent funeral de Jacme (polit, mas fòrça posterior au rèine dau grand rei), e que l'originau n'es a Poblet.
Istòria literària dau rèine de Jacme Ier.
Una descripcion rapida de la vida trobadorenca a la cort de Jacme coma se pòt veire dins la sintèsi sus las corts trobadorencas de l'enciclopedia que se tròba sus l'Internet mençiona quauques noms: per un reine de 63 ans (1213-1276) mençona Pèire Cardenal, Bernart Sicart de Maruèjols, Guiraut Riquièr, e At de Mons.
De fach, i a au mens tres corrents literaris que se seguisson dins aquesta pontannada longassa de mai de mièg sègle...
Aquò pausa lo problèma de la "cronologia de referiment" per i comprene quicòm. Stefano Asperti ("I trovatori e la corona d’Aragona.Riflessioni per una cronologia di riferimento" Bull del Rialc) a recentament desvolopat aquesta question.
Prumièira pontannada: 1213-1230: lo jove filh de Pèire II lo Catolic, au mitan dels auvaris, capita d'afortir son poder... es pas encara l'invincible conquistaire de reiaumes. Es lo rei d'Aragon e lo mond se referisson a sos illustres ancessors Amfós e Pèire. Logicament, de trobadors se meton jot sa bandièira. Per escotar Asperti; "in ragione della speciale, privilegiata relazione con i trovatori stabilita da Alfonso II e non interrotta, a quanto consta, da Pietro II."... Per exemple, Gausbèrt de Puèicibòt adreiçarà a la jove rèina Alienòr de Castelha sa cançon S’ieu anc jorn dis clamans, BdT 173,11. La pichona Alienòr, amb Maria de Montpelhièr, es donc la sola reina d'Aragon celebrada per de trobadors... Un simbòl poderós: Amfós e Pèire incarnavan lo parangon de la civilizacion trobadorenca. Sufís de relegir Raimon Vidal de Besalú...
Segonda pontannada: 1230-1260. Tot vai cambiar. Car lo jove rei Aragonés, de mai en mai, vai se desvirar de la scèna occitana ont a pas pus sa plaça. Sa plaça, la trobarà a la poncha de son espasa en tèrra iberica. Occitània, la laissa als capecians que, a bèles paucs, irresistiblament, fan sieunas las províncias de Lengadòc e Provença...
Alara los trobadors càmbian de lengatge: van pregar Jacme de venir los sauvar, puòi van lo criticar ferojament d'abandonar los occitans. Es lo temps dels sirventés. E Jacme apareis au còr d'aquela literatura. D'en primièr coma lo sauvaire potencial (vist, coma o avèm dich, que los catalans son venceires dels arabs, e que los arabs son venceires dels franceses, bastariá que Jacme mostrèsse son nas e l'envasisseire franchimand s'esvaliriá coma de fum...) - e puòi coma lo capon vergonhable qu'ausa pas afrontar lo poder capecian, e pasmens, se volguèsse, tot poiriá cambiar, etc...
En 1240-45, es encara pièger, Jacme, en mai de pas vengar la mòrt de son illustre paire a Murèth, fai un darrièr ensag de pacha panoccitana e puòi renóncia als dreches dels Catalans sus la Provènça - qu'ela tanben, e mai esparnhada per la crosada, vai se far chapar per lo poder capecian... E lo grand projècte de revòlta dels Trencavèls, ont Raimon VII e Jacme Ier aurián degut cambavirar tota la situacion e fòrabandir los franchimands, fai completament fogassa...
Dins tota aquela pontannada los sirventeses se multiplican: fins a 1250, trobam fòrça d'" appelli accorati e poi di critiche anche aspre e di giudizi denigratori", per parlar coma Asperti, que mençona en particular los noms de Peire Basc, Bernart Sicart, Bonifaci de Castellana, Guilhem de Montanhagòl, Bernart de Rovenac. Bertran d’Alamanon adreiçarà tanben de peças de meteis biais a Jacme a la fin de las annadas 1250.
E tanben Sordello, dins las annadas 1235-40, amb sas doas peças Puois no·m tenc per pajat d’amor (BdT 437,25) e Planher vuelh en Blacatz en aquest leugier so, (437,24). Lo grand trobador e aventurièr italian es a bèles uòlhs vesents un familiar de Jacme. I fai una mena de leiçon de morala cavalieiresca...
Per èsser onèstes, la critica dels occitans contra la "traïdura" dels "catalans" e "aragoneses" comença en ... 1216, tres ans après Murèth, ja. Lo paure Jacme a pas que uòch ans. Tomier e Palaizí, trobadors tarasconeses, dins sa peça "A tornar m’er enquer al primer us (BdT 231,1a)" critican lo regent Sancho, frairet de Pèire II, que s'aclata e ven pas ficar una esposcada a Simon de Montfòrt... Tot aquò es estat reconstituit pro finament per I. Frank, «Tomier et Palaizi, troubadours tarasconnais (1199-1226)», Romania, 78 (1957), pp. 46-85.
Tresena pontannada. Après 1260: l'infant Pèire, futur Pèire 3 fai tornar en gràcia lo "trobar" a la cort de son paire.
Après 1260 tot càmbia. Jacme Ie es tornarmai celebrat coma un grand rei. Es interessant de ne prene per prova lo cançonièr de Venezia copiat en 1268 (canz. prov. V), ont s'atròba una seteccion d'òbras de la debuta dau sègle XIII, dont lo Roman de les quatre vertutz cardenals de Daude de Pradas.
Es la pontannada de las cançons de crosada: lo grand rei vai anar escanar los infidèus en Orient. Coma o sachèt far en Espanha...
Olivièr lo templièr dedica intièrament a Jacme la cançon de crosada "Estat aurai lonc temps en pessamen" (BdT 312,1) compausada en 1269.
En 1269 tanben Cerverí de Girona publica una cançon de crosada ("En breu sazo aura·l iorn pretentori"; BdT 434a,20).
E tanben Guilhèm de Murs ("D’un sirventes far mi sia Deus guitz", BdT 226,2). E quitament lo grand Pèire Cardenal, dins son sirventés Totz lo mons es vestitz et abarratz (BdT 335,62), que sembla datar de la prima de 1272, " riprende, quasi ricalcandololi, i termini dell’elogio indirizzato da Sordello al giovane sovrano quasi trent’anni prima" coma ditz Asperti.
E, se seguissèm Anton Espadaler, lo Roman de Jaufre dins la version que ne conoissèm ara poiriá èsser estat completat per Jacme meteis, òbra celebrant l'ambient cultural "cavalieiresc" que s'apariava amb aquel grand projècte de crosada en Orient... Aquel magnific roman epic es cofit de tradicion trobadorenca. A bèles ulhs vesents renosam en 1260-1270 amb la granda epòca. Au mens sus lo plan simbolic...
Per far bèla finida, la mòrt dau grand rei en 1276 farà l'objècte d'un bèu planh per Matieu de Caersí: "Tant suy marritz que no·m puesc alegrar" (BdT 299,1). Gaston Basalgas a consagrat un estudi a aquel trobador.
La peça "Tant suy marritz que no.m puesc alegrar" ditz:
e pus luònh:
e s'acaba:
D’après Martin de Riquer : Los Trovadores, Barcelone, 1983
Lo projècte de crosada de 1269 es donc una prumièira explicacion de la renaissença dau trobar a la cort de Jacme après 1260. Mas es pas tot. Aquela renaissença se limita pas als sirventeses.
L'infant Pèire aima lo "trobar", coma o veirem. A l'exemple de son rèire grand e de son papeta escriu d'estròfas e participa a de tençons.
E aquò marca lo retorn dels trobadors "classics". Als alentorns de 1268 Guilhem de Montanhagol e Paulet de Marseilla, dos " trovatori apertamente schierati sul fronte anti-francese", coma ditz Asperti, son presents a la cort. Un grand trobador comença de se far conóisser: Guilhèm de Cervera dich Cerverí de Girona. E lo trobador moralista At de Mons...
La pontannada 1260-1278 es la ont lo grand trobador Pèire Cardenal demòra a Montpelhièr. Mentre qu'aviá entre 80 e 90 ans i compausèt sas cançons: " Tot farai una demanda " - " De paraulas es grans mercatz " - " De sirventes faire no-m tuèill " " Totz lo sabers del segle es foudatz " - " Una ciutatz fo, no sai cals " ; " Jhesus Cristz, nostre salvaire "; " Predicator "; "Tot aissi soi desconsellatz " - " Totz lo mons es vestitz e abarratz ". Cau legir tot aquò en detalh sus lo siti magnific de Dionisi Eissart . E son sirventés "Totz lo mons es vestitz et abarratz" (BdT 335,62), es dedicat a Jacme e repren quasi literalament los elògis que Sordello fasiá au rei trenta ans aperabans. Aqueste sirventés, adreiçat tanben a Audoard d'Anglatèrra e au rei Felip de França datariá de la prima de 1272.
Quauques entresenhas sus los trobadors qu'adreicèron de cançons a Jacme
At de Mons. N'avèm pas cap de "vida" escricha a l'Edat Mejana. Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 333 ne ditz: "At de Mons (Mons, Haute-Garonne, arrond. & canton de Toulouse).En nòta: les mss portent Nat de Mons & il se donne lui-même le nom de Natz de Mons. Mais l'n doit n'^tre ici que l'article ne qu'on accollait même quelquefois, en parlant de soi, à son propre nom. Un Ato de Montibus était consul à Toulouse en 1201 (Hist du Languedoc, tome XIII, c 472). C'était peut-être le grand père de notre poète. ). Contemporain de Jacme Ier Contemporain d'Alphonse X, roi de Castille. - Une pièce lyrique & cinq poëmes didactiques (ensenhamens). Gr. N° 309, p 49; Hist Lit t. 19 p 575.
Pèire de Bonifaci. N'avèm pas cap de "vida" escricha a l'Edat Mejana. Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 370 ne ditz: "L'existence de ce troubadour est attestée par l'auteur de la Leandreide, poëme italien déjà cité. Nostredame lui a consacré une notice qui paraît fabuleuse d'un bout à l'autre. Ms perdus p 18. En nòta: "Peut-être celui qui fut consul de Montpellier en 1230, 1235, 1238 & fut exilé l'année suivante par Jacques d'Aragon. Voyez l'Histoire de Lang. tome VI p 713. - Nous trouvons à Marseille en 1212 un autre personnage du même nom (Cartulaire de Saint Victor, t 2, p 358).
Paulet de Marseille. 1230-1270.Cf. Le troubadour Paulet de Marseille. Ed. E. Levy. Montpellier, Revue des langues romanes 21 (1882) 261-289. (Se pòt telecargar sus lo siti de la BNF). I consagram una pagina especifica.
Matieu de Caersí es longament presentat sus dos sitis dau oèb. A fach un magnific planh per la mòrt dau rei en Jacme I, en 1276. Vetz la pagina sus Matieu de Caersí e tanben l'estudi de Gaston Basalgas sus aqueste sirventés (aqueles dos sitis ne dònan lo tèxt).
— Gausbert de Poicibot
Trobador aquitan conegut per sa biografia gostosa. Es mai que mai dins la cort de Savaric de Mauleon ("e venc s'en a celui on venian tuit aquil que per cortezia volion onor ni benfait, al pros, al valent en Savaric de Malleon"). A l'inici de las annadas 1220 dedica una cançon (S’ieu anc jorn dis clamans, BdT 173,11) a Alienòr de Castilha, femna de Jacme. Fach de remarca. A despart de Maria de Montpelhièr, es la sola rèina aragonesa qu'apareiguèsse dins l'onomastica trobadorenca... I a pas gaire mai d'entresenhas que Gausbèrt aja frequentat las corts catalanas. Sa vida parla d'un passatge en Espanha e pas mai.("E avenc se qu'el anet en Espanha..."). Mas Gausbèrt es demorat conegut oltra Pirenèus, coma o mòstran dos faches: es citat dins la nòva " So fo el temps c’om era jais" de Raimon Vidal de Besalú e dos tèxtes sieunes son represes dins un cançonièr pro selectiu establit en Catalonha (las cançons 173,6 e 173,8). I consagram una pagina especifica.
— Aimeric de Belenòi
Aimeric de Belenòi compausa en 1242 un planh en memòria di Nunyo, còmte de Rossilhon e de Cerdanha. En 1210 aviá adreiçat un autre planh a son paire, Sancho (Nulls hom non pot complir adreizamen, BdT 9,14). Dins son edicion recenta d'aqueste trobador (Firenze, Positivamail, 1997), A. Poli establís que lo rei d’Aragon a quau Aimeric dedica sa cançon "meravilh me com pot hom apellar (BdT 9,12)" es Pèire II e non pas Jacme Ier. Veire aquí la pagina que consagram a Aimeric de Belenòi.
— Guilhèm de Montanhagòl (veire pagina especifica)
A la fin de las annadas 1230 Guilhèm de Montanhagòl a quitat lo Lengadòc, e lo retrobam en Catalonha. A la conquista de Valéncia (1238), avèm la mençon d'un present que Jacme i fai. Pasmens res indica pas que Guilhèm aguèsse planta bordon en Catalonha ni en país Valencian. Tornarà lèu a Tolosa jónher Raimon VII. Es coma membre de la cort dau "jove còmte" que lo trobam a Lunèl au començament de las annadas 1240. Se sap, la revòlta occitana de las annadas 1240 fai fogassa. Raimon VII morís. En 1250, Guilhèm tòrna passar los Pïrenèus mas es per anar en Castelha als costats de Alfonso X. Dins las annadas 1260, tornarà en Catalonha. Benlèu pròche, adés, de l'enfant Pèire III. Per Riquer ( Los trovadores, p. 1430) un Guilhem de Montanhagòl que pòt èsser identificat amb lo trobador apareis dins un registre de l’Infant Pèire per l'an 1268...
Los que critiquèron Jacme
Tomier e Palaizi. TOMIER. Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 383. Vers 1216. - Biogr - Deux sirventès, en collaboration avec Palazin. (p 369) PALAZIN. Chevalier de Tarascon. Vers 1215. Deux sirventès, en collaboration avec Tomier. (p 302): IK. Tomiers e'n Palazis si fazian sirventes del rei d'Aragon e del comte de Proensa e de Tolosa e d'aquel del Baus e de las razos que corian per Proensa. E foron dui cavallier de Tarascon, amat e ben volgut per los bons cavalliers e per las domnas.
Pèire Basc. N'avèm pas cap de "vida" escricha a l'Edat Mejana. Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 370 ne ditz: "Peire Basc (en nòta: ou Buse, ajoute Raynouard). Contemporain de Jacme Ier d'Aragon. Un sirventés, composé sur le modèle d'uns chanson de Guilhem de Cabestany. Gr. N° 327; Hist Lit t. 20 p 593.
Bernart Sicart de Marvejols (Lozère) Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 338: Contemporain de Jacme I, roi d'Aragon. Un sirventés (vers 1230).
Bonifaci de Castellana, Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 342. "(Basses Alpes) 1256-1266. - Trois sirventès. Sur le rôle politique de ce seigneur, qui fut considérable, voyez les histoires de Provence, & spécialement Papon, t.2 p. 270 & passim. Gr. N°102; Hist Litt t. 19, p 480.
Guilhem de Montanhagol que retrobarem dins la pontannada que seguís.
Bernart de Rovenac Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 338. (Rouvenac, Aude), arrond. de Limoux, canton de Quillan. (1229-1274 (?) (Diez). Quatre sirventés. Gr. N°66; H. litt t. 18, p 667.
Sordello : Lo famós aventurièr italian, e excellent trobador, passa en Catalonha a la començança de son periple fòra d'Espanha. A aqueste sojorn se poiriá restacar lo sirventés " Qui be·is membra dels segle qu’es passatz" (BdT 437,29) , ont se fai l'elògi d'un sobeiran pro jove (donc a la debuta de las annadas 1230- Cfr. M. Boni, Sordello. Poesie, Bologna, Palmaverde, 1954, pp. XXXIII-XXXIV):
«Al rei tramet mon sirventes viatz,
cel d’Aragon, que·l fais lo plus pesan
sosten de pretz, per que·l ten entrenan»
Tot aquò, remarquem-o, repausa sus la correccion que causís "entrenan" puslèu que "en treman"... Mas sembla ben vist. Sordello a pres la mesura de Jacme. Es pas lo prumièr vengut. Es un sobeiran segon son còr. Aitanben, Sordello, ben aculhit en Catalonha, i demòra pas. Se sap qu'estarà pro de temps en Provença, a la seguida de trobadors de la generacion que lo precedís coma Cadenet, Falquet de Rotmans o Elias de Barjòls. Es lo cosin de Jacme, Raimon Berenguièr de Provença, come o cònta Pèire de Castelnòu en 1266, que «retenc» a son costat Sordello (cfr. Oimais no·m cal far plus long’atendensa, BdT 336,1). Mas lo trobador s'adreiçarà mai d'un còp a Jacme I° dins sos sirventeses de sas annadas provençalas. Sos poèmas complets son sus Arnaut's Babèl. Coma o disiam çai-subre, Sordello se tòrna adreiçar a Jacme mai tard, dins doas de sas peças (Puois no·m tenc per pajat d’amor, BdT 437,25) e lo planh celebrissim en memòria d'En Blacatz (Plànher vuelh en Blacatz en aquest leugier so, 437,24), tèxtes, coma ditz Asperti "della seconda metà degli anni 1230 percorsi da una vena di forte moralismo cavalleresco." (veire aquí una polida presentacion de Sordello en Francés e tanben un siti italian sus la biografia e la personalitat de Sordello.
L'autor anomim dau sirventés "sirventes novel plazen (BdT 80,42)", sirventés compausat als alentors de 1240 e unanimament transmés per los manescriches jot lo nom de Bertran de Bòrn (mas pòt pas èsser ni d'el, ni quitament dau filh de Bertran que portava lo meteis nom, per de rasons de cronologia).
Ligams...
La pagina d'Antonio Jaraba sus Jacme 1° (en castelhan)
D'estraches dau LLibre dels Feyts d'En Jacme I
Los trobadors faidits estudiats per Robèrt Lafont.
polida presentacion de Sordello en Francés
un siti italian sus la biografia e la personalitat de Sordello
Matieu de Caersí per G. Basalgas
Matieu de Caersi per D Bombaud
Olivièr lo templièr (siti de D Bombaud)
Guiraut Riquièr
Lo siti sus Cardenal de Dionisi Eissart .
SUS "MONTPELHIER L'OCCITANA"
Los trobadors a la cort de Guilhèm VIII e d'Eudoxia
Los trobadors a la cort de Pèire 2 d'Aragon
Los trobadors a la cort dels barons de Ròcafuòlh e d'Andusa
Los trobadors a la cort de Pèire 3 e Jacme 2 d'Aragon